رضوان

در مکتب اسلام هدف ها و انگیزه های متعددی برای تشکیل خانواده ذکر شده است از جمله این که اسلام به عنوان دین مهر و پاکدامنی، تعالی بشر را در کنار هم بودن و سالم زیستن خلاصه کرده است. در این مکتب الهی، ایجاد کانون آسایش و آرامش برای زن و مرد، حفظ عفت و پاکدامنی، ارضای نیاز جنسی، تجربه دوستی و عشق ورزیدن، برقراری تعادل در وجود آدمی، تأمین سلامت جسم و روان، رهایی از تنهایی، کمک به رشد و تکامل یکدیگر و داشتن فرزندانی سالم و شایسته از اهداف تشکیل خانواده است.
بعد از تولد نخستین فرزند توجه به تعلیم و تربیت فرزندان و رشد مذهبی و اخلاقی و پرورش استعدادهای آنان از قابل بحث ترین و علمی ترین مباحث مربوط به کارکردهای خانواده است.
تجربه نشان می دهد اگر زن از خانواده ای گرفته شود مرد نمی تواند آن خانواده را حفظ کند.
به همین خاطر است که اسلام تا این اندازه به نقش زن در داخل خانه اهمیت می دهد.
در خانواده مسلمان، وظیفه زن، دستیابی به رکن اساسی خانواده؛ تربیت فرزندان و هدایت و تقویت روحی شوهر است.
در چنین خانواده ای ارزش زن به توانمندی او در تبدیل محیط زندگی برای خود و شوهر و فرزندانش، به یک بهشت، یک مدرسه، یک محیط امن، یک جایگاه عروج به معارف معنوی و مقامات معنوی است. برای رسیدن به این مهم زن هرگز هیچ کاری را با تربیت فرزندان خود معادل و برابر نمی کند، خدای متعال این وظیفه را طوری در وجود زن به ودیعه نهاده است که اگر کسانی هم بخواهند آن را از او بگیرند یا از مسیرش دور کنند، فقط خودشان را خسته کرده اند! چرا که برای زنان بعد از نقش همسری که پایه ریز زیباترین نقش بشری است، مهمترین نقش، ایفای درست نقش مادر بودن است. اگر زن به خانواده اش پایبند باشد، به اعضای آن علاقه نشان دهد، به تربیت فرزندان اهمیت دهد، به بچه هایش رسیدگی کند و آنها را در آغوش خود با شیره جانش تغذیه کند، برای آنها آذوقه های فرهنگی- قصص، احکام، حکایت های قرآنی، ماجراهای آموزنده- فراهم کند، نسلی بالنده و رشید به جامعه تحویل خواهد داد. البته این آرمان زمانی محقق می شود که در جامعه اسلامی، زنان با الگوی اسلامی تربیت شوند، الگویی زهرایی، زینبی، الگویی برگرفته از زنان بزرگی که دنیا و تاریخ را تحت تاثیر خود قرار داده اند.
زن مسلمان وقتی در کنار توجه به تربیت فرزندان و تامین نیازهای همسر به مراتب علمی و اجتماعی دست پیدا می کند، می تواند با تکیه بر تجربیات و دانش در تربیت فرزندان موفق تر وارد شود، به شرط این که مشارکت مردش را در امور خانه داشته باشد و همه چیز را فدای کار نکند.
زن در چنین جامعه اسلامی می تواند به علم و معرفت و کمالات معنوی و اخلاقی که خدای متعال و آیین الهی برای همه انسان ها به طور یکسان درنظر گرفته است برسد، در این صورت، تربیت فرزندان بهتر، محیط خانواده گرم تر و باصفاتر، جامعه پیشرفته تر و گره های زندگی آسان تر باز خواهد شد.
در واقع در چنین جامعه ای زن و مرد با تشکیل خانواده ای سالم و موفق به آرامش رسیده و خوشبخت خواهند شد، البته برای رسیدن زن به این نقطه مطلوب، باید با درنظر گرفتن مبانی اسلامی از جهت اجتماعی و فردی در رسیدن او به کمال وجودی خود تلاش و مبارزه کنیم، تا زن در جامعه، اولا به حق انسانی و حقیقی خود برسد، ثانیا استعدادهایش شکوفا شود و رشد حقیقی و انسانی پیدا کند و به تکامل انسانی نایل شود و در جامعه به صورت انسان کامل نمود پیدا کند. انسان کاملی که می تواند به پیشرفت بشریت و جامعه خود کمک کرده و در محدوده توانایی های خود، دنیا را به بهشت برین و زیبایی مبدل سازد. با نهادینه شدن این حرکت به نتایج درستی دست پیدا خواهیم کرد که مبنی بر خرد، تامل، تشخیص، مصلحت و مبتنی بر پایه های درست و عقلانی خواهد بود.

آشنایی کودک با آداب و ارزش ها و قواعد زندگی اجتماعی از طرق مختلفی صورت می گیرد که بهترین و اولین کانون نهادینه کردن این امر خانواده است. مادران به عنوان محور کانون خانواده، نقش مؤثرتری در تفهیم این ارزش ها و قواعد برای کودکان دارند. حضرت امام خمینی فرموده است: مربی انسان ها زن است، سعادت و شقاوت کشورها بسته به وجود زن است. زن با تربیت صحیح خودش، انسان درست می کند و با تربیت صحیح خودش، کشور را آباد می کند. و در جای دیگر می فرماید: مادران مسئول اعمال فرزندان خود هستند و اگر یک بچه را خوب تربیت کنند، ممکن است سعادت یک ملت را همان بچه تأمین کند. در جای دیگری سهم بزرگی از آینده ملت ها و سعادت و هلاکت جوامع را در گرو کیفیت ایفای نقش تربیتی مادران بیان می فرمودند. ایشان زن را یکتا موجود تربیت کننده انسان هایی که سبب برکت برای جامعه ها می شوند، می دانستند. از این رو، همواره مخاطبانِ سفارشاتِ ایشان در تربیت انسان های خدمتگزار و مؤثر و شجاع، زنان بوده اند. جوامع برای رسیدن به پیشرفت و سعادت از سویی نیاز به تربیت صحیح افراد خود دارند؛ چنان چه امام(ره) می فرمود: اگر افراد یک ملت تزکیه و تربیت شده باشند، آن ملت پیشرو است. و از سوی دیگر بایستی ارزش هایی چون عدالت، استقلال، وجدان کاری و وحدت در آن رعایت گردد و شهروندان آن با سران و مسئولان، اتحاد و همبستگی داشته باشند. از رهبری جامعه پیروی نموده و با روحیه مشارکت و کار دسته جمعی، مصالح و منافع جامعه را بر منافع فردی اولویت دهند. مسئولان امر نیز باید افرادی مهذب و تربیت شده باشند که عدالت پرور بوده و از دیکتاتوری، فساد و ثروت اندوزی اجتناب ورزند. امام(ره) می فرماید: سعادت یک ملت به این است که سران آن ملت و کسانی که مقدرات آن ملت به دستشان است، تزکیه شده باشند.

وقتی فرد رأس جامعه قرار می گیرد، می تواند بیشترین تأثیرات را بر جامعه بگذارد؛ چرا که در آن هنگام قدرت و اختیار و امکانات کافی برای احاطه و تسلط بر جامعه تحت تدبیر خود دارد. از این روست که حضرت امام(ره) عدم تربیت درست یا تعلیم های بدون تربیت را عاملی برای تباهی کشور بیان می کنند و با توجه به تأثیر فرد بر آینده جامعه، بر تربیت صحیح افراد تکیه داشتند. این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که بخشی از تربیت از کانال های مختلف صورت می پذیرد. اما اصل و زیربنای آن برعهده مادران است. بنابراین از دیدگاه امام(ره) ریشه گرفتاری ها، عدم تربیت صحیح انسان هاست؛ انسان هایی که اگر تربیت شوند، همه ابعاد سعادت برای کشور تأمین می شود. در دیدگاه امام(ره) زنان به عنوان قشر فعال جامعه ارزش والایی داشتند، که سهم آنان در طول انقلاب و دوران دفاع مقدس به دلیل پرورش مردان شجاع و دلاور بیشتر از مردان بوده است. در اندیشه ایشان مادران به واسطه دامن تربیتی شان، پشتوانه ملت محسوب می شوند.همچنان که گفته اند: مقدرات ملل به دست زنان قرار دارد؛ زیرا این مادران هستند که مردان بزرگ جامعه بشری را تربیت می کنند، لذا زندگی جهانیان مولود روح زنان است .

در حوزه‌ی اجتماعی به رفتار، کردار، وظیفه یا کار معینی که فرد در جامعه بر عهده می‌گیرد، نقش نامیده می‌شود.1 خانواده، يك واحد كوچك اجتماعى است که در واقع بنیان اجتماع برزگ را تشکیل می‌دهد. اعضای این واحد کوچک نقش‌های متعددی را به عهده دارند مثلاً پدر، مادر، خواهر و برادر هرکدام نقش جداگانه‌ای در محیط خانوده دارند و می‌توانند ارائه‌ی الگوی عمل خاص خود را داشته باشند.

در میان خانواده، والدین، نقش محوری در کانون مقدس خانواده دارند. آن‌ها می‌توانند با تعلیم و تربیت سالم، آینده‌ی فرزندان خود را تضمین کرده و افراد صالحی را تحویل اجتماع دهند. با توجه به اهمیت نقش والدین در خانواده، رسول اکرم‌^ص می‌فرماید: «أَلا كُلُّكُمْ راعٍ، وَ كُلُّكُمْ مَسْؤُلٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، فَالْا مِيْرُ عَلَى النَّاسِ راعٍ، وَ هُوَ مَسْؤُلٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَ الرَّجُلُ راعٍ عَلى‏ أَهْلِ بَيْتِهِ، وَ هُوَ مَسْؤُلٌ عَنْهُمْ، فَالْمَرْئَه‌ی راعِيَه‌ی عَلى‏ أَهْلِ بَيْتِ بَعْلِها وَ وَلَدِهِ، وَ هِىَ مَسْؤُلَه‌ی عَنْهُمْ، أَلا فَكُلُّكُمْ راعٍ، وَ كُلُّكُمْ مَسْؤُلٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ؛بدانيد! همه‌ی شما نگهبانيد و همه در برابر كسانى كه مأمور نگهبانى آن‌هایید، مسؤوليد، امير و رئيس حكومت اسلامى نگهبان مردم است و در برابر آن‌ها مسؤول است، مرد، نگهبان خانواده‌ی خويش است و در مقابل آن‌ها مسؤول؛ زن نيز، نگهبان خانواده‌ی شوهر و فرزندان است و در برابر آن‌ها مسؤول مى‏باشد. بدانيد! همه‌ی شما نگهبانيد و همه‌ی شما در برابر كسانى كه مأمور نگهبانى آن‌ها هستيد مسؤوليد.»1

در حدیث دیگری، امام علی‌^ع می‌فرماید: «عَلِّمُوا أَنْفُسَكُمْ وَ أَهْلِيكُمُ الْخَيْرَ، وَ أَدِّبوُهُمْ؛ خود و خانواده‌ی خويش را نيكى بياموزيد و آن‌ها را ادب كنيد»2

آن‌چه قابل انکار نیست این است که نقش زن در محیط خانواده، از اهمیت بشری برخوردار است. می‌توان ادعا کرد که نقش تأثیرگذاری زن در تعلیم و تربیت و تعیین آینده‌ی فرزندان و ایجاد آرامش و صفا در فضای خانواده و حمایت از شوهر در مشکلات و اضطراب‌های زندگی و…، بیش از بقیه‌ی اعضای خانواده است.

منابع:

1. مکارم، شیرازی،تفسير نمونه ج‏24 ص 307 ، مجموعه ورّام،ج1،ص 6.

2. جلال الدین عبدالرحمن سیوطى ، درّ المنثور،ج6،ص 244.

زنان، رهبران اولیة هدایت فکری، اعتقادی و عاطفی جامعه هستند و وظیفة اصلی آنان، فروزان ساختن مشغل پر مهر و صفا و صمیمیت خانواده و حفظ اساسی و بنیان این کانون هدایت است. بنابراین بهانة حضور در عرصة فعالیت های اجتماعی جهت تداوم مسیولیت ها نباید باعث انحطاط شأن و منزلت انسانی زنان گردد و بی بندوباری و فساد اخلاقی را دامن زند و در نتیجه زمینة از هم گسیختگی نظام خانواده و فرو پاشی آن را فراهم کند.

اگر زن از ایفای نقش اجتماعی محروم شود، از رشد اجتماعی او کاسته می شود و جامعه ای که زنان آن از رشد فکری واجتماعی محروم باشند. مسلّماً جامعة رشد یافته ای نخواهد بود، زیرا جامعه از آحاد انسان هایی تشکیل می شود که با تربیت ها و فرهنگ های متفاوتی از خانواده ها شکل می گیرند و وارد اجتماع می گردند.

اینان در تعامل با هم، آداب و سنت ها و نظام ها و قانون های خاصی را به وجود می آورند. که دراثر پیوند با یکدیگر، ماهیت اجتماعی پیدا می کنند.

بنابراین سعادت و سلامت هر جامعه در خانواده ها پی ریزی می شود و انتقال ارزش های دینی، ملّی و فرهنگی و اجتماعی در درجة اوّل به عهدةخانواده ها به خصوص مادر است. پس می توان نتیجه گرفت که جامعة سالم نیازمند مادران سالم است و جامعة فرهنگی، دینی و ارزشی، جامعه ای است که مادران آن از بینش و تفکر سالم فرهنگی، دینی و ارزشی برخوردار باشند.